Deze rondwandeling van 22 kilometer start bij de oude toren in het centrum van de plaats Sint-Michielsgestel.

Ik liep de route in de maand februari 2020 tijdens een zonnige dag.

De naam van de route ontleent zich aan de natte, lager gelegen gebieden (broeken) en de droge, hoger gelegen gebieden (donken). Een mooie afwisselende route langs rivieren, agrarisch landschap en door enkele landgoederen. Er ligt hier een rijke geschiedenis.

De routebeschrijving kun je vinden op  https://www.klikprintenwandel.nl/wandelroutes/broek-en-donk-route.

Vanaf de oude toren loop je naar de vlakbij gelegen Dommelbrug en verderop via een grindpad tussen enkele woningen door langs de rivier de Dommel. Langs het pad zag ik een aantal grote paddenstoelen staan. Het blijkt de Gewone Oesterzwam te zijn. Na weer over een brug (zie de rechtse foto) de rivier te zijn overgestoken, kom je in het dorp in de buurt van de Ruwenberg.

De Grote Ruwenberg,, soms ook aangeduid met “De Ruwenberg” of “Huize de Ruwenberg”, is een klein landgoed van 14 hectaren in Sint-Michielsgestel, waarvan de kern nog elementen van een kasteel bevat. Het is gelegen aan een voormalige meander van de Dommel.

(Er bestaat ook een Kleine Ruwenberg wat oorspronkelijk een slotje was. In 1842 werd het door een brand verwoest en op dezelfde plek werd het huidige landhuis gebouwd. Het ligt ten zuiden ten zuiden van de Grote Ruwenberg.)

De Grote Ruwenberg is tegenwoordig een conferentieoord, maar was ooit een adellijke behuizing en daarna een door fraters geleid internaat.

Het kasteel is in de 14e eeuw gesticht. Het was een leengoed van de Heer van Herlaer. De oorspronkelijke bouwdatum is niet bekend maar er staat het jaartal 1337 op de wijzerplaat van de toren. De drieën moeten waarschijnlijk worden gelezen als vijven. Dus 1337 moet dus eigenlijk worden gelezen als 1537 of 1557.

De laatste huurder was de Middelbare Detailhandelsschool. Het terrein werd door de Fraters verkocht in 1989. De internaat gebouwen werden gesloopt en op het terrein werd een conferentieoord opgericht met hotelfaciliteiten. Overblijfselen van het kasteel maken een integraal onderdeel uit van het geheel.

Het belangrijkste nog bestaande deel van het kasteel is de 16e-eeuwse achtzijdige toren met drie geledingen. De achtkante spits met torenuurwerk is met leien bedekt.

De bebouwde kom van Sint-Michielsgestel achter je latend, loop je over de Mudakkersedijk (foto links) die samen met de Venstraat de verbinding vormt met de buurtschappen "Kruimel" en "Plein". 

In het buurtschap Plein staat aan de Venstraat een kortgevelboerderij (foto rechts) in oorsprong daterend uit 1596 en nadien (19^e eeuw en ca. 1950) gewijzigd. Voor het huis staat een waterput met putgalg. Het opmerkelijk oude huis maakt deel uit van de buurtschap Plein, rondom een driesprong van wegen. Het pand heeft architectuurhistorische waarde vanwege de in- en uitwendig gaaf behouden hoofdstructuur en het traditionele materiaalgebruik alsmede vanwege onderdelen van het interieur. Het pand vormt samen met het schop met bakoven een waardevol geheel. De boerderij is straatbeeldbepalend en met de traditionele erfbeplanting karakteristiek voor de open agrarische bebouwing van de buurtschap Plein.

(bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Na het Provinciehuis loop je om een plas, genaamd Zuiderplas, heen en kom je in het natuurgebied het Bossche Broek. 

Het Bossche Broek is een natuurgebied van 202 hectaren ten zuidoosten van ‘s-Hertogenbosch in het dal van de Dommel. Bijzonder is dat het natuurgebied dicht bij het centrum van de stad ligt. Tot 1629 was het Bossche Broek een moeras, dat in tijden van oorlog een natuurlijke verdediging vormde voor de stad 's-Hertogenbosch. Hierdoor slaagden verschillende belegeraars er niet in om de stad in te nemen en verkreeg de stad de bijnaam "de onoverwinnelijke moerasdraak". In opdracht van prins Frederik Hendrik van Oranje werd het moeras voor het beleg van 1629 met behulp van dijkenstelsels en rosmolens leeggepompt zodat de Staatse soldaten de Bossche zuidwal konden bestormen en de stad innemen.

Kan me de verhalen hierover van de geschiedenisleraar  nog goed herinneren.

Na het Bossche Broek voorbij het "ir. A.J.A.M. Segers gemaal" en nadat je onder twee viaducten bent gelopen kom je bij het landgoed Oud-Herlaer. Een prachtige omgeving met mooie grillig gevormde knotwilgen. In dit gebied heeft ooit kasteel "Out-Herlaer" gestaan.

Oud-Herlaar (ook: Out-Herlaer) was een kasteel aan de Dommel, gelegen in het westen van de Nederlandse plaats Sint-Michielsgestel dat vrijwel tegenover het zich in Vught bevindende kasteel Maurick ligt. Onduidelijk is wanneer het kasteel is gebouwd. De eerste schriftelijke aanwijzingen over het mogelijke bestaan van een kasteel dateren van 1076. De heerlijkheid Oud-Herlaer zou zijn voortgekomen uit een voogdijschap die de familie van Herlaer uitoefende over bezittingen van de bisschop van Luik. Hierbij zou ene Dirk van Herlaer, die leefde in de 2^e helft van de 12^e eeuw, betrokken zijn geweest. In 1645 beschreef een edelman, genaamd Philips van Leefdael, het kasteel als “een seer out, sterck ghebout casteel, ghenaemt Out-Herlaer; ende voorden andere schoone goederen, mit dry watermeulens, eenen daer cooren ghemalen wordt, den anderen daer laeckens ghevolt worden, den derden daar rund voor de schoenmaeker ghemaelen wordt “. Er waren dus maar liefst drie watermolens aan het kasteel verbonden: een runmolen voor het vermalen van eikenschors (‘run’ was onmisbaar bij het looien van leer), een volmolen voor het ‘vollen’ (compacter maken) van wol en een korenmolen voor het malen van graan.

Op een oude pentekening is te zien hoe het kasteel er heeft uitgezien. Het kasteel verkreeg de naam Oud-Herlaar pas toen een kilometer stroomopwaarts opnieuw een kasteel verrees, dat Nieuw-Herlaer werd genoemd.

Eens was het kasteel de zetel van de belangrijke heerlijkheid Herlaar (Herlaer), die zelf ook weer leengoederen uitgaf. De lijst van heren en vrouwen van Herlaer omvat een aantal aanzienlijke adellijke geslachten, zoals de heren van Horn, De Merode en de prins Von Hohenzollern.

Uiteindelijk werd de heerlijkheid bezit van de markiezen van Bergen op Zoom, die nog tal van andere bezittingen hadden. Door dit alles werd het kasteel verwaarloosd en nauwelijks meer bewoond en het verviel zodanig, dat het in 1736 voor sloop werd verkocht. Slechts enkele muren bleven overeind staan en deze werden gebruikt voor de bouw van een huis, waarvan een prent uit 1842 nog getuigt. Uiteindelijk zijn dezelfde oude muurgedeelten gebruikt voor de huidige boerderij, Out-Herlaer geheten, die in 1850 werd gebouwd. In de stal is nog een schietsleuf van het vroegere kasteel bewaard gebleven.

Iets verderop kom je bij landgoed Haanwijk. Ook hier ligt een stuk geschiedenis.

Haanwijk is een landgoed en een natuurgebied gelegen nabij Halder, dat binnen de gemeentegrenzen van Sint-Michielsgestel ligt. Het is eigendom van het Brabants Landschap. Haanwijk is ongeveer 110 hectare groot en bevat onder meer een landhuis, een bakhuisje,  een veerhuis en boerderijen. Diverse gebouwen staan op de Rijksmonumentenlijst.

Daarnaast kent Haanwijk parkbossen met eeuwenoude bomen, historische dijkjes en de kenmerken van een beekdallandschap. Huis Haanwijk of het kasteeltje in Haanwijk stamt deels uit 1649, en deels uit de 18e eeuw. Karakteristiek is het oude torentje. Volgens een tekening van J. de Grave (1643-1712) bestond het gebouw uit twee haaks op elkaar staande vleugels. De huidige ingang dateert van 1834. De bij het huis aansluitende boerderij stamt uit de 18^e eeuw. Het nabijgelegen bakhuisje is mogelijk eveneens 18e-eeuws en werd in 1960 hersteld. Langs de Dommel staat een oud veerhuis, bekend als “’t Vaantje”. Centraal punt van het huidige landgoed Haanwijk is dus het uit 1649 stammende Huize Haanwijk met zijn oude binnenplaats, ommuurde tuin en eeuwen oude bomen. In de beschutting van de binnenplaats is het Koffie & Theehuis ’ t Haantje gevestigd, waar je onder het genot van een kopje koffie of thee kunt genieten van de historische ambiance.

Vlakbij Huize Haanwijk staat een paneel met een in Brabants dialect geschreven verhaal over een verdwenen Canadese populier. (Foto rechts.)

Het houdt niet over. Een klein stukje van Haanwijk komt de route bij het buurtschap Halder. Ook daar weer interessante geschiedkundige zaken over het kasteel Nieuw Herlaer.

Nieuw-Herlaar (ook: Nieuw-Herlaer) is een kasteel te Sint-Michielsgestel. Het werd gebouwd rond 1400 door de heren van Herlaer die afkomstig waren van het nabij gelegen Oud-Herlaer, waarvan het een leengoed was. Het werd voor het eerst vermeld op 17 november 1381 als Nijeherlaer. Nieuw-Herlaar ligt op de noordoever van de Dommel, honderd meter van de buurtschap Halder waarmee het verbonden is via een brug over de Dommel.

In 1621 werd Nieuw-Herlaar vermeld als: “Nyent-Herlaer, 't hoff tot nyent-Herlaer met zijn bijvanghe, gelijck als daer gelegen is allom tusschen de dommele aldaer vloeyende”.

In 1791 werd het oude kasteel afgebroken op last van Van Bonstetten en werd het huidige gebouwd aan de andere kant van de vijftiende-eeuwse ranke achtkante traptoren met ingesnoerde spits. Men sprak van een zeer oud en bouwvallig gebouw, en Stephanus Hanewinkel meldde: “De heer Bonstetten heeft het doen afbreken en in plaats van hetzelve een modern buytenhuys doen setten, zijnde niet van 't oud kasteel, dat een sterkte is geweest, overig gebleven als den toren”.

Verdere uitbreidingen vonden plaats vanaf 1799, toen het kasteel een seminarie werd. Ook de bestemmingen daarna vereisten vele verbouwingen. Na het vertrek van de katholieke instellingen in 1970 trad opnieuw verval in. Sinds 1973 is het complex een rijksmonument. Na 1978 werd het kasteel gerestaureerd en de meeste bijgebouwen, op het Zustersklooster na, werden gesloopt.

Het complex is sinds 1973 een rijksmonument en de huidige bebouwing stamt grotendeels uit de negentiende eeuw, gebouwd als klooster en gesticht. Van 2006 tot 2010 heeft er nog een grondige restauratie plaatsgevonden.

Voordat je weer bij het startpunt van de wandeling in Sint-Michielsgestel aankomt, loopt de route eerst nog over het landgoed Zegenwerp.

Zegenwerp is een landgoed van 70 ha dat zich bevindt ten zuiden van de kom van Sint-Michielsgestel en dat toebehoort aan de stichting Het Brabants Landschap.

Het landgoed bevindt zich op de westoever van de Dommel. Het is een oud adellijk landgoed, afkomstig uit de vroege middeleeuwen en daarmee een van de oudste landgoederen. Er heeft ook een kasteel gestaan, voor het eerst genoemd in 1473. Bekend is dat in het jaar 1385 het landgoed werd overgedragen aan de Heer van Herlaer.

Veel later, in 1809, is het landgoed gekocht door Baron Willem Arnold Alting Lamoraal van Geusau, die burgemeester was van Sint-Michielsgestel. In 1828 verkocht hij het weer. In 1851 kwam het in het bezit van mr. F. van Lanschot. De huidige situatie van het landgoed is omstreeks die tijd ontstaan, toen het landgoed werd getransformeerd naar de Engelse landschapsstijl. Daarbij werden de natuurlijke hoogteverschillen versterkt, die ontstonden omdat het gebied op een dekzandrug gelegen was. In een uitgestoven laagte werd een ronde vijver gegraven.

Het huidige Huize Zegenwerp is een eenvoudig landhuis gebouwd aan het eind van de 18e eeuw (kort na 1779)  toen het in bezit kwam van De Roo van Wulverhorst, op de plaats van een veel ouder huis aan de Dommel. Rond 1800 kreeg het huis een fronton en ramen in empirestijl. Vanaf 1851 is Huize Zegenwerp in bezit geweest van de familie Van Lanschot. In 1963 is het eigendom geworden van stichting Het Brabants Landschap.

 Nadat je het landgoed Zegenwerp verlaat, arriveer je al snel weer bij de oude toren in Sint-Michielsgestel.

Zoals ik in het begin al zei: "Het gebied heeft een rijke geschiedenis". Daarom heb ik voor deze wandeling enige achtergrondinformatie verzameld, die  de nieuwsgierige lezer wellicht interesseert. Een prachtige wandeling met veel afwisseling.